 გასული საუკუნის მიწურულს მასშტაბურ რუსიფიკაციას გადავურჩით და მშობლიურ ენას სტატუსი სისხლის ფასად შევუნარჩუნეთ, "დედა ენას” ძეგლიც კი დავუდგით, მაგრამ წარსულთან კავშირის გაწყვეტა ვერ შევძელით, მეხსიერებიდან ბევრი რამ ვერ ამოვშალეთ და ერთი მეტად "მნიშვნელოვანი” მონაპოვარი შვილებსა და შვილიშვილებს შემოვუნახეთ. კერძოდ, მშობლიური ენა უსარგებლო, ზედმეტი რუსული სიტყვებით ავავსეთ.
საინტერესოა, რომ თანამედროვე ახალგაზრდებმა ცუდად იციან რუსული ენა, არც ისე კარგად იცნობენ რუსულ ლიტერატურას, მაგრამ საუბრისას გაუცნობიერებლად იყენებენ რუსულ სიტყვებსა და გამოთქმებს, რომლებიც კალკირების გზით დამკვიდრდა ენაში ან უბრალოდ ბარბარიზმია. ვინ არის დამნაშავე? რასაკვირველია, კონკრეტულად არავინ და იმავდროულად ყველა, რადგან მხოლოდ საზოგადოებას მოეთხოვება პასუხი ენის შებღალვისა და დაბინძურების გამო, განსაკუთრებით კი ბეჭდურ და სატელევიზიო მედიას, რომელიც საზოგადოების სახეა. თანამედროვე ადამიანი ინფორმაციას მედიასაშუალებებით იღებს, ამიტომ ჟურნალისტებსა და ტელეწამყვანებს ყველაზე კარგად და გამართულად უნდა შეეძლოთ საუბარი, წერა. იგივე ითქმის გამომცემლობებში დასაქმებულ კორექტორებზეც. გაოცება ვერ დავმალე, როდესაც პირველკლასელებისთვის განკუთვნილ მშობლიური ენის სახელმძღვანელოში ლამაზი ასოებით დაბეჭდილი სიტყვა "გარაჟი” ამოვიკითხე...
ახალ თაობას რას ვერჩით, ენის სიწმინდე ჯერ უფროსებმა უნდა დავიცვათ და მერე მოვთხოვოთ ბავშვებს.
მავანს იქნებ ჰგონია, რომ ენის ცოდნა მხოლოდ გრამატიკული ნორმების მართებული გამოყენებაა. ცხადია, წესები აუცილებელია, მაგრამ უმთავრესი ხომ ქართული სიტყვებია, ბარბარიზმებით მართლმეტყველება განა შესაძლებელია?! ვაჟა-ფშაველა გრამატიკული ნორმების დაცვით როდი წერდა, მაგრამ ის კარგი მოქართულე იყო. ნიკო ლორთქიფანიძის ნოველებში ხშირად დარღვეულია ზმნებისა და ზმნიზედების მართლწერის წესი, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მწერალი ცუდი ქართულით წერდა. აქ მკითხველი იტყვის, მწერალს ყველაფერი ეპატიებაო. რასაკვირველია, ასეა, მაგრამ იქნებ უმჯობესია, ქართული სიტყვები უფრო მეტად შევაყვაროთ ახალგაზრდებს და ენა გავწმინდოთ. ჩვენმა ბავშვებმა სკოლაში გრამატიკა ზმნის გასარჩევად ან მაღალი შეფასების მისაღებად კი არ უნდა ისწავლონ, არამედ ყოველდღიური მეტყველების დასახვეწად. სხვაგვარად სამეტყველო და ლიტერატურული ენა უფრო მეტად დაშორდება ერთმანეთს, რაც სავალალო შედეგამდე მიგვიყვანს.
პატრიოტიზმი მხოლოდ სატელევიზიო ეთერში პათეტიკური ტონით საუბარი როდია; სამშობლოს სიყვარული, უწინარესად, მისი ძირითადი კომპონენტების პატივისცემას გულისხმობს, ენა კი ერის თვითმყოფადობის საზომი და ნიშანია. რა დიდიც უნდა იყოს ტერიტორია, თუ მასზე მოსახლე ადამიანების უმრავლესობა ერთსა და იმავე ენაზე არ ლაპარაკობს, ერი ვერ იარსებებს, გადაშენდება. ისტორიას ამის არაერთი მაგალითი ახსოვს.
ყველამ იცის, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ ერი და სახელმწიფო შედგეს, მაგრამ ცოტა თუ აცნობიერებს საკუთარ მოვალეობას სამშობლოს წინაშე. მკერდში მჯიღის ცემა, ანთებული თვალები, მგზნებარე ტაში, ცრუ პატრიოტიზმი და უსარგებლო ყიჟინი ქვეყანას ვერ გააძლიერებს. ყველაფერი მარტივია, უბრალოდ, მეპურემ პური უნდა აცხოს, მასწავლებელმა ასწავლოს, ექიმმა მოარჩინოს...
ხშირად ამბობენ, რომ ენა ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც საზოგადოების განვითარებასთან ერთად იცვლება და ახალი სიტყვებით ივსება. ქართული კულტურა ძალზე ახლოს იყო ბეძნულ-რომაულ, სპარსულ კულტურებთან, შესაბამისად, თანამედროვე ქართულში შემორჩენილია ამ ენებიდან შემოსული სიტყვები. ამაში საოცარი არაფერია, ეს ბუნებრივი პროცესია, რომელსაც ბევრი კარგიც აქვს. ენა რომ გამდიდრდეს და განვითარება განაგრძოს, ზოგჯერ სესხება და საერთაშორისო სიტყვების შემოტანა აუცილებელიც კია, მაგრამ ეს ბეწვის ხიდზე სიარულს ჰგავს - თუ გადავაჭარბეთ, საბოლოოდ იქამდე მივალთ, რომ ქართული ენა დიდი ქალაქებიდან ნელ-ნელა გაქრება.
ციტატა ერთი მეცნიერის ნაშრომიდან: „ენის ორგანიზმში ნასესხები სიტყვების შემოტანა ერთგვარი აცრაა, მაგრამ აცრა არა მაავადებელი შხამით, არამედ მაცოცხლებელი ნივთიერებით და ეს პროცედურა ენის განმაახლებელი საშუალებაა. ხოლო თუ ეს ნივთიერება ჭარბად მოხვდა ენის ორგანიზმში, თვით ენა მოერევა მას, ოღონდ ავტორიტეტული მწერლებისა და ენის თეორეტიკოსების დახმარებით”. დასკვნა თავად უნდა გამოვიტანოთ. სესხება გამართლებულია - საზოგადოება დროსა და სივრცეში იცვლება და მასთან ერთად მისი სამეტყველო ენაც უნდა შეიცვალოს, მაგრამ შეცვლა არ ნიშნავს უარყოფას. თანამედროვე მწერლებმა და საზოგადო მოღვაწეებმა უფრო მეტი ყურადღება უნდა მიაქციონ აღნიშნულ საკითხს. ძველი ქართული სიტყვები ჯერ კიდევ ახსოვთ სოფლებსა და დაბებში მცხოვრებ ხანდაზმულ ადამიანებს, მათი მეტყველება რუსულმა და ინგლისურმა ენებმა ვერ შებღალა.
შესაძლოა, მრავალმა ჩვენგანმა არც კი იცოდეს, რომ ისეთი სიტყვები, როგორებიცაა "ქალაქი”, "ქუჩა”, "ოთახი”, "ფანჯარა”, სირიული და სპარსული წარმოშობისაა, მაგრამ იმდენად შეთვისებული და მიღებული, რომ ქართველებს ქართული გვგონია. ხშირად მწერლები, საზოგადო მოღვაწეები თავადაც ქმნიან სიტყვებს. სიტყვა "გაზი” მე-17 საუკუნეში შექმნა ჰოლანდიელმა ქიმიკოსმა ჰელმონტმა; "ლილიპუტი” ჯონათან სვიფტმა 1726 წელს პირველად გამოიყენა თავის ცნობილ ნაწარმოებში; "რობოტი” ჩეხმა მწერალმა კარელ ჩაპეკმა შემოიღო სიტყვახმარებაში. ეს ის ხელოვნურად შექმნილი სიტყვებია, რომლებიც დღეს ყველამ იცის, მაგრამ დასანანია, როდესაც ენაში უკვე არსებულს ენაცვლება უცხოურიდან შემოსული და მკვიდრდება ისე, რომ საზოგადოება ივიწყებს მშობლიურს.
ბოლო ხანს მოდური გახდა უცხო, გადაპრანჭული და რთული სიტყვებით საუბარი. წინათ წარჩინებულ ოჯახებში მეტყველებისას რუსულ ფრაზებს იყენებდნენ, რაც მათ "განსწავლულობასა” და "კეთილშობილ წარმომავლობას” უსვამდა ხაზს. დღეს რუსული ინგლისურმა შეცვალა. თუ გსურთ, უცხო საზოგადოებაში თავი გამოიჩინოთ და სასურველი შთაბეჭდილება მოახდინოთ, მეტყველებაში რამდენიმე ინგლისური ფრაზა გაურიეთ. ან, მაგალითად, თუ გსურთ, თქვათ "შთაგონება”, მის ნაცვლად "ინსპირაცია” გამოიყენეთ - ლათინური წარმოშობის (inspiratio) სიტყვა, რომელიც თანამედროვე ქართულმა საზოგადოებამ ახლახან აღმოაჩინა და ისე შეიყვარა, დაავიწყდა კიდეც, რომ ქართულ ენაში მისი შესატყვისი არსებობს.
საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობისას არაჩვეულებრივ დიალოგს შევესწარი. ორი ახალგაზრდა ქართული ენის შესახებ საუბრობდა. დასკვნა ასეთი იყო: "ნამდვილი ფანტასტიკაა”, - მაგრამ ეს ეპითეტი არა დადებითი, არამედ უარყოფითი მნიშვნელობით გამოიყენეს. აღმოჩნდა, რომ აწ უკვე შესისხლხორცებული "ბალკონი”, "კუხნა”, "სუმკა”, "ტუფლი” და მრავალი სხვა ამ ახალგაზრდების შინაგან სამყაროსთან უფრო ახლოს იყო, ვიდრე ჩვენი სათაყვანებელი, ლაზათიანი, უხვი და მოქნილი ქართული. უნებლიეთ ნიკო გომელაურის ფრაზა გამახსენდა ლექსიდან „ენა, მამული": "ამბიცია ულევია, ინტელექტი - ნოლი”. ჩვენ ხომ ძალიან თავდაჯერებული და ამბიციური ერი ვართ, ვინმემ რომ გვკითხოს, სამშობლო ჩვენზე მეტად დედამიწის ზურგზე არავის უყვარს, მაგრამ გვავიწყდება, რით იწყება სამშობლოს სიყვარული და რა ქმნის ერთობას. საქართველო მთელი თავისი ისტორიის განმავლობაში განიცდიდა ახლო თუ შორეული მეზობლების პოლიტიკურ-კულტურულ და ეკონომიკურ გავლენას, რაც ერის ყოფა-ცხოვრებაზე აისახებოდა. ასეა დღესაც და ამიტომ მით უფრო საჭიროა ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნება, რაც თავის დროზე ქართულმა საზოგადოებამ თავდაუზოგავი და შეუპოვარი ფიზიკურ- იდეოლოგიური ბრძოლით მოახერხა. აი, რას წერდა ცნობილი ენათმეცნიერი ნიკო მარი ქართული ენის შესახებ: „მიუხედავად უთანასწორო ბრძოლისა, რომელიც ქართულ ენას ჰქონდა სხვა კულტურულ ენებთან, ქართული ყოველთვის ღირსეულად იმარჯვებდა და ძლიერ საყრდენს წარმოადგენდა ქართული საზოგადოებისთვის”.
ვფიქრობ, კითხვაზე „რატომ?" პასუხი ნაწილობრივ უკვე გავეცი. ჯერ კიდევ საუკუნეების წინ გიორგი მერჩულემ ბრწყინვალედ განსაზღვრა ქართული ენის მნიშვნელობა: „ქართლად ფრიადი ქუეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაი ყოველი აღესრულების". მოგვიანებით ილიას ცნობილი სიტყვები მთელმა საქართველომ აიტაცა და სამუდამოდ ამოიქარგა გულსა და გონებაში. რაც შეეხება კითხვას „როგორ?", აქაც ყველაფერი ძალზე მარტივია. მშობელმა არ უნდა იფიქროს, რომ ბავშვი ქართულად სწორად მეტყველებას სკოლაში სწავლობს და მთელი პასუხისმგებლობა მასწავლებელს ეკისრება. მასწავლებელი მოსწავლეს, მის მეტყველებას მხოლოდ გაკვეთილზე აკონტროლებს, ხოლო მშობელი - მთელი ცხოვრება. თითოეული ჩვენგანის ვალია, ქართული სიტყვები შევაყვაროთ შვილებსა და მოსწავლეებს, რათა ახალგაზრდებს მშობლიური ენა „ფანტასტიკად" აღარ ეჩვენებოდეთ. თუ ქართული სიტყვა დავკარგეთ, ჩვენი გრამატიკული ნორმების სხვა ენისთვის მორგება ძალიან გაგვიჭირდება.
|
